Koncepcja budowy zbiornika wodnego na Bystrzycy w Zemborzycach powstała w połowie ubiegłego wieku. Pomysłodawcą był mgr Kazimierz Bryński, pracownik ówczesnej Katedry Geografii Fizycznej UMCS. Według wstępnych założeń zbiornik miał być wybudowany przy minimalnych nakładach finansowych, m. in. w ramach prac społecznych, podczas których bardzo aktywnie uczestniczyli mieszkańcy Lublina.
Zbiornik miał powstać poprzez przegrodzenie doliny Bystrzycy zaporą ziemną. Pierwsze badania geologiczne rozpoczęto w 1958 roku, a w 1970 roku przygotowano dokumentację hydrogeologiczną oraz geologiczno-inżynierską do projektu technicznego. Równolegle powstały opracowania dotyczące hydrologii i gospodarki wodnej zbiornika. W latach 1972-1973 po przegrodzeniu doliny Bystrzycy zaporą ziemną wraz z usytuowanym jazem, rozpoczęto przygotowania do jego napełnienia. Po pięciomiesięcznym piętrzeniu, zbiornik oddano do użytku funkcjonalnego w dniu 16 lipca 1974 roku.
Zbiornik Zemborzycki jest obiektem zaporowym i oprócz funkcji przeciwpowodziowej i retencyjnej, służy rekreacji i wypoczynkowi, wędkarstwu, energetyce, a także zwiększa zasoby dyspozycyjne wód podziemnych. W sezonie letnim jest miejscem licznie odwiedzanym przez mieszkańców miasta Lublina. Znajduje się na nim wyciąg nart wodnych, a w jego otoczeniu umiejscowione są ośrodki wypoczynkowe: „Marina” i „Słoneczny Wrotków”.
W związku z pogarszającym się od dłuższego czasu stanem ekologicznym wód Zalewu Zemborzyckiego, stał się on obiektem zainteresowań lubelskiego środowiska naukowego. W ostatnich latach przeprowadzono badania dotyczące m. in. hydrologii, jakości fizykochemicznej i biologicznej wód zbiornika, w tym: rozwoju sinic i produkcji cyjanotoksyn, wpływu presji pokarmowej ryb, rozwoju roślinności naczyniowej, a także wielkości i charakteru osadów dennych.
Opracowane wyniki badan dały podstawy naukowe do oceny stanu ekologicznego Zbiornika Zemborzyckiego i podjęcia kroków w celu jego rewitalizacji.
